Metaverse nedir ve insanlığa neler getirecek?

Metaverse dünyamıza çok hızlı bir giriş yaptı. Henüz birkaç yıl öncesine kadar gündemimize yokken neredeyse bir yatırım aracına dönüştü. ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu raporuna göre Metaverse yatırımları bir önceki yıla göre yüzde 500 arttı. 20 yıl öncesinde ise metaverse yapılan yatırım bir elin parmakları kadardı.

Yatırım konusu olması nedeniyle Meteverse şirketlerin de gündemine girdi. Bugünlerde şirketler arasında rekabet konusu oldu. Diğer tarafta şirketlerin çok azı bunun ne olduğunu biliyor ve ne inşa edildiği konusunda hiçbir fikirleri yok. Şirket yöneticileri tarafında ise Metaverse’deki bu dönüşümün yakın zamanda mı yoksa yıllar sonra mı olacağı konusunda kafa karışıklığı var. Arttırılmış sanal gerçeklik gözlükleri, blok zincirleri, kriptoda dahil olmak üzere ne karar verecekleri kafalarında netleşmiş değil.

Her ne kadar belirsizlikler olsa da üreticiler bu alanda yatırımı kısıtlamadı. Facebook’un adını meta olarak değiştirmesi çok konuşuldu. Yine şirketin her yıl 10 milyar $’dan fazla bu alanda kayıplar yaşadığı iddia edildi.

Tüm bu gelişmelere rağmen dünyanın en büyük şirketlerinden Amazon, Apple, Google, Microsoft, Nvidia, Tencent metaverse için hazırlık yapıyor. Örsle ilgili tüm şirketler yeniden organize olurken iş tanımlarını da baştan yapıyorlar. Piyasaya sundukları ürünlerin tekliflerini yeniden yapılandırırken diğer taraftan da milyar dolarlık lansmanlara hazırlanıyorlar.

2022 yılının Ocak ayında oyun devi Activision Blizzard; Microsoft şirketi tarafından alındı. Microsoft için MetaVerse’un yapıtaşı olacak şirket için 75 milyar $ ödendi. Bu satın alma Big Tech tarihinin en büyük satın alma işlemi olarak tarihe geçti.

2022 yılının ilk beş ayında, McKinsey & Company tahminlerine göre özel sermaye şirketleri ve risk sermayedarları metaverse’ten 120 milyar dolar kazandı.

Bu yılda ilk beş ayında MetaVerse’den elde edilen 120 milyar $’lık çalışmaların tamam ama ortalama bir insan için fark edilmedi tıpkı meta veri deposu gibi. Gerçekten satın alınabilecek bir MetaVerse ürünü yok ve gelir tablosunda henüz mete vas geliri adı altında bir geliri bulunmuyor. Aslında MetaVerse henüz başlangıç aşamalarında büyük darbe aldı. Yakın zamanda kripto piyasalar çöktü. Facebook şirketi adını meta olarak değiştirdiğinde şirketin değeri 900 milyar $’dan yüksek iken şimdilerde 445 milyar $’a kadar geriledi.

Pandemide i̇nsanların büyük kısmı evlere kapandığından dolayı video oyun satışları ciddi bir şekilde artmıştı. Fakat Pandeminin sona ermesi ile bu satışlar %10 azaldı.

Bazı kesimlere göre MetaVerseun yükseliş aşamasında olması iyi bir şey. Yeni iş modelleri modern ekonominin teknolojileri ve büyük teknoloji platformları yaşamlarımız üzerinde ciddi bir etki yarattı.

Bir taraftan MetaVerse’e geçiş konuşulurken diğer taraftan günümüzde internet teknolojisinin zayıf kalması süreci uzatıyor. Her ne kadar Facebook’un kurucusu Mark Zuckerberg, MetaVerse için dünyanın “halefi” benzetmesi yapsa da bu internet teknolojisi ile zor görünüyor.

MetaVerse asırlık bir fikir ve 30 yıllık bir terim olsa da henüz yeni şekilleniyor. Her on yılda bir bilgisayarlar değişiyor, internet değişiyor, mobil cihazlar değişiyor, bulut teknolojisi değişiyor her platformda bir kayma meydana geliyor.

Gerçek zorluk yeni bir çağ başladığında onu kimin nasıl yöneteceğini değiştirmek çok zor. Fakat tarihsel gelişim göstermiştir ki çağlar arasında bu tarz değişimler kaçınılmaz. Yeni bir çağ inşa edilirken ona yatırım yapanlar kadar halkın da o alanı şekillendirmesi konusunda aktif olması gerekiyor.

Peki insanlığı nasıl bir gelecek bekliyor? Bu soruya şu şekilde cevap verilebilir. MeteVerse ile birlikte hayatımıza girecek olan metaveri tüm dijital teknolojileri kapsayacak hatta fiziksel dünyanın çoğunda kontrol sahibi olacak. Ortaya gerçek dünyaya paralel sanal bir dünya oluşacak.

Bu sistemi meta veri deposunun üç boyutlu olarak insana uyarlanması olarak tanımlıyorlar. Bu nedenle bu sistemi kurmak zor. Zor olması kadar da bir hayli de değerli.

Şimdiki durumu tarif edecek olursak; günümüzde sistem; internet mevcut haliyle hemen her ülkeyi kapsamış, 40.000 ağdan oluşan, 100 milyondan fazla sunucu, milyonlarca uygulama 2 milyarı aşan web sitesi ve milyarlarca internete bağlı cihazlardan meydana geliyor.

Mevcut sistemde her bir cihaz teknolojileri sayesinde bilgi alışverişinde buluna biliyor. Eğer herhangi bir ağa bağlı ise ulaşılabiliyor, Çevrim içi hesapları ve dosyaları paylaşa biliyor hatta yayın bile yapabiliyor duruma geldi. Dünya üzerindeki nüfusun yüzde yirmisinin dijitalleştiği kabul edilir kalan %80’lik kesim üzerinde de çalışmalar devam ediyor.

Her ne kadar geniş kapsamlı ve güçlü olsa da internet çok sayıda katılımcıyı etkileşim haline sokan canlı bir deneyim için inşa edilmedi. Özellikle üç boyutlu görüntüleme olduğunda bu pek mümkün görünmüyor.

İnternet öncelikle e-posta ya da elektronik tablo gibi statik bir dosyanın kopyalanıp bir cihazdan diye ne gönderilmesi üzerine inşa edildi. Bu sayede bağımsız bir eş zamansız olarak gözden geçirilebilmeye veya değiştirebilmeye imkan sunuyor

Akış Savaşları’nın olduğu günümüzde multi-trilyon dolarlık teknoloji şirketleri varken bile iki kişilik basit bir görüntülü aramada bile güven unsurundan bahsedilemiyor. Mevcut sistemde çevrimiçi olarak oynayan çok oyunculu oyunları yapılabilmesi bile bir mucize sayılabilir.

Sistemde 3B bilgi kuralları üzerinde ve dosya biçimlerinde henüz bir fikir birliği yok. Veri alışverişi için standart sistemler sanal dünyalarda yer almıyor. Durum hiç de hayal ettiğimiz gibi değil. Meta veriyi çekecek bilgi işlem gücünden de yoksunuz. Elimizdeki cihazlardan bu meta veriyi çekmesini istesek de bu mümkün olmayacak.

Holografik ekranlar, ultrasonik güç alanları jeneratörleri, VR gözlükleri kulağa ürkütücü geliyor. İnsan kaslarından gelen elektrik sinyallerini yakalayan cihaz gibi cihazlara ihtiyaç var.

Her nasıl internet geldiğinde değerini bilmediğimiz gibi, 3D internet geldiğinde de düny ekonomisi açısından ne kadar önemli olduğunu önceden bilemeyiz. Mevcut teknolojinin MetaVerse için yetersiz olmasına bakıp umutsuzluğa kapılmamak gerekiyor. İnternetin ilk çıktığı dönemleri hatırlayın ilkel web sayfaları block ver o dönemde sosyal ağlara emojilere filtrelere geçtiğimiz biz çağdayız.

Çevrimiçi olarak üretilen içeriğin hacmi baştaki birkaç mesaj panosu gönderisi nde e-postada veya haftalık blok güncellemelerinden hayatın bütününü kapsayan multimedya içeriği akışına döndü.

Bu aşamadan sonra buluşacağımız bir Instagram veya iletişim kurduğumuz Gmail değil. Yeni teknolojiyle birlikte kalıcı ve canlı bir sanal dünyaya adım atıyoruz. 3D sayesinde sürükleyici arttırılmış gerçeklik videolarına ve avatarlara sahip olacağız.

Günümüzde, Roblox, Minecraft ve Fortnite Creative gibi oyunlara yüz milyonlarca kişi giriyor. Değerli bir sanal kimliğe sahip. İletişim paketlerine ve sanal ürünleri destekleyen cihazlardan 10 milyonlarca birbirine bağlı platformlar faaliyet gösteriyor. Bu tarz platformlarda ağırlıklı olarak oyun oynansa da veya bir konsere katılıyor olsa da insanlar daha da ileri gitmeye başladıkları görülüyor.

Örneğin Ekim 2021'de birkaç gün boyunca Roblox'ta Electric Daisy Carnival aslında ilk müzik festivali düzenlenmişti.

Günümüzde dijital çağı tarafından dönüştürlemeyen tek alan eğitim kaldı. Geleneksel eğitim uzun süredir teknolojik devrime direniyor. ABD’de son 40 yılda yüksek öğrenim maliyeti %1200 arttı. ABD’de tıbbi bakım ve hizmetleri maliyeti %600 ile ikinci sırada yer aldı.

Aslında zorluk gerçekte var olanın (geleneksel eğitim vb) uygulanmaya başlamasının üzerinden yıllar geçmesine rağmen halen daha fazla mali kaynak gerektirmesi. Geleneksel olanın, bilgisayar ekranına taşınırken neler kaybolması gerektiğine insanlar karar verecek. Geleneksel eğitimdeki, akranların göz temasını ve uygulamalı eğitimin kullanılan teçhizatların yerini Zoomschool, YouTube videoları tutmayacak. Dijital dünya çoktan seçmeli gerçek olanın da yerini tutamayacak.

Diğer taraftan metaverse’te Sihirli Okul otobüsü de mümkün hale gelebiliyor. Örneğin öğretmenler yer çekimi anlatırken eşit ağırlıkta bir tüy ve bir çekicin düşmesini öğrencilere izleterek aynı hızda düştüklerini gösterdi yıllarca. Apollo 15 komutanı David Scott’ın ayın üzerinde aynı şeyi yaptığını öğrendiler.

Bu tür dersleri destekleyenlere göre geçmiş metotların ortadan kalkmasına gerek yok. Fakat öğrenciler sonrasında dünya benzeri çek yerçekimi olmasa da Mars'ta ve hatta altında test edebilecekleri ayrıntılı sanal Rube Goldberg makinelerinin yaratılmasıyla desteklenebilirler.

Venüs’ün sülfürik yaşlarını üst atmosferinde gözlemleyebilirler. Bir Kurbağ parçalamak yerine sanalda muadilini gerçekleştirirken, tıpkı bir oyun gibi insandaki dolaşım sisteminde seyahat edebilirler. Üstelik bunu yapmak için ne bir coğrafi konuma ne de yerel okul yönetiminin kaynaklarına ihtiyaçları var.

2021 yılında arttırılmış gerçeklik kulaklığı kullanılarak john Hopkins hastanesinde beyin cerrahları ilk canlı hasta ameliyatını gerçekleştirdi. Bu ameliyat yapılırken cerrahlara hastanın iç anatomisinin etkileşimli bir görüntüsü sağlandı.Ameliyatı gerçekleştiren hastanenin Spinal Füzyon Laboratuvarı yöneticixi Dr. Timothy Witham, deneyimi GPS’e benzetti. Bu örnek olay son derece önemli çünkü diğer işler için bir referans niteliğinde. Gelecekte mete veriyi bugünkü yaptığımız işlerin yerine koymayı düşünüyoruz. Televizyon izlemek veya akıllı telefon kullanmak yerine VR başlığı takarak kullanımını gerçekleştirilecek. Elbette günümüzde araç yerine GPS kullanılmıyor, GPS’li bir araç kullanılıyor.

Google 2021 yılına gel gelindiğinde Project Starline adını verdiği bir cihazı tanıttı. Koloji de karma gerçeklik gözlüğü kullanılmıyordu. Üç boyutlu holografik video oluşturmak için makine öğrenimi özelliğine sahip, bilgisayarla görme, derinlik sensörü, kamera ve kumaş tabanlı ışık alanı ekranları kullandı.

Google’a eski iki boyutlu teknolojisine göre görüntülü görüşme Starline teknolojisinin, göz temasında %15, el hareketleri, baş sallama, kas hareketleri gibi sözsüz iletişim biçimlerinde %25-50 arasında artış sağladığını iddia edildi. Diğer taraftan katılımcılar konuşmanın içeriğine daha iyi hatırlıyordu. Her ne kadar günümüzde Zoom gibi görüntülü görüşme programlarından haz etmesek de üçüncü bir boyut eklenerek bu giderilebilir.

Dünyanın farklı yerlerinde yeni teknoloji ile ilgili altyapı çalışmaları devam ediyor. Hong Kong Uluslararası havalimanı tesisin dijital ikizi yapılmasına müsaade etti. Sanalda havalimanı işletiliyor, yolcular yönlendiriyor ve uçakların nereye park etmesi gerektiği yönetiliyor. Bana canlı bir 3D simülasyonunun kullanmasına müsaade ediyor.

Kullanım alanı sadece bununla sınırlı sınırlı değil. Şehirlerin on yıllık projeleri, trafik akışları, acil durum müdahaleleri, milyarlarca dolarlık şehir tasarımları yapılıyor. O kadar ileri gidiyor ki şehirdeki bir parkın sıcaklığı ölçmek için, güneş ışıklarının parkı nasıl etkilediğini belirlemek için bu teknolojileri kullanıyorlar.

Bu tür işlemler genellikle bağlantısız simülasyonlar olarak kabul ediliyor. Çevrimdışı Microsoft Word belgelerini bulut tabanlı sistemle işbirliğine geçiş yapması gibi şehirdeki yeni teknolojiyi çevrimiçi hale getirerek dijital geliştirme platformuna dönüştürmeye çalışıyorlar.

Fakat hala günümüzde toplumlar için metaverse’ın karşılığı tam anlamıyla var denilemez. Halen bir oyun gibi görünen teknolojilere yatırılan milyarlarca doların ne işe yaradığı konusunda bir fikir sahibi değiller.

Veriyi 1950 lerden 1009 70’lere kadar devam eden abi bilgisayar oluşturmanın dördüncü çağı olarak değerlendirmek mümkün. 1982-2000 yılları arasında kişisel bilgisayarlar internet, mobil ve bulut çağı teknolojisi dönemi yerine almıştı. Her çay, ağ kaynaklarına ve bilgi işleme kimin, ne zaman, nerede, nasıl eriştiğini değiştirdi. Bu değişikliklerin sonuçlarını derin ve tahmin edilemez olduğunu hatırlatmakta fayda var.

Geçmişte mobil interneti büyük bir inançla savunanların bile; daha sık çevrimiçi insanın hangi nedenle tercih ettikleri konusunda tahminleri zayıftı.

Nuroji savunanların ya da üretenlerin ayrıntılı bir teknik anlayışa sahip olması dijital çağı geleceğini yeterince aydınlatamadı.

Facebook, Netflix veya Amazon gibi şirketler AWS bulut bilişim platformu gibi Ar-Ge'ye milyarlarca dolar yatırım yapmadı. Henüz iş modelleri, teknolojileri, tasarım ilkeleri gelişmemişti. Karışıklık, konflasyon ve belirsizliğin bozulma için ön koşullar olduğu da kabul edilmeli.

Değişmemiş ve açıklığa kavuşturulması gereken konular da var. Metaverse genellikle Meta Quest (kızlık soyadı Oculus VR) gibi sürükleyici sanal gerçeklik kulaklıkları veya bugüne kadarki en ünlü örneği Google'ın kötü şöhretli Glass'ı olan artırılmış gerçeklik gözlükleri olarak yanlış tanımlanıyor.

Her ne kadar mete evrene erişmek için VR ve AR cihazları tercih edilen bir yol olarak karşımıza gelse de gerçek araçlar bunlar olmayacak. Mobil internet ve akıllı telefonlarda değil. Ayrıca metaverse denilen teknoloji Roblox, Minecraft, Fortnite veya başka oyun da değil. Çünkü bunlar da Facebook ve Google nasıl internetin bir parçası ise, bunlar da meta evrenin sanal dünyaları veya platformlarının bir parçası olacak.

Bir başka sık görülen konflasyon, metaverse ve Web3, kripto ve blok zincirleri arasındaki durum olarak karşımıza çıkıyor. Bu üçlü, metaversin önemli parçaları olabilir. Bunlar diğer taraftan sadece ilkeler ve teknolojiler olarak kabul edilmeli. Hatta birçok metaverse lideri kripto için bir gelecek olduğundan şüphe ediyor.

Metaverse kavramını internetteki bir revizyon veya tüm mobil cihazların veya yazılımlarının yerini alacak bir teknoloji olarak düşünmemek gerekiyor. Çünkü bu dijital çağı kendi içerisinde yeni teknolojilerini ve davranışlarını üretecek. Bugünkü teknoloji tercihlerimiz de geride kalmış değil. Halen bir kişisel bilgisayarda yazılarımızı yazıyoruz. Ve bu yazı yazmanın en iyi teknolojisi olarak hayatını devam ettirecek. Evet trafiği günümüzde ağırlıklı olarak mobil cihazlardan kaynaklanmakta ve onlarla sona ermektedir. Fakat neredeyse tamamı 1980’lerde olduğu gibi İnternet Protokol Paketi kullanarak sabit hat kabloları üzerinden iletiliyor.

Metaverse hayatımızda değil. Bugün mobil çağıdayız. İlk hücresel ağa çağrısı 1973’te ilk kablosuz veri bağlantısı 1992’de ve 2007’de iPhone kadar devam etti. Metaverse gelişim ne zaman başladığını söylemek kolay değil ve halen devam ediyor.

Facebook'un meta niyetlerini açıklamasından sadece birkaç hafta önce, 2021'in ortalarında, Fortnite yapımcısı Epic Games'in CEO'su Tim Sweeney, şirketin 1998 oyunu Unreal'in ön sürüm kodunu tweet’ledi ve oyuncuların "portallara girip [farklı dünyalar] arasında seyahat edebileceklerini" ekledi. Kullanıcılar farklı dünyalar ve sohbetin olmadığı bir daire içerisindeydi. O dönemde çevrimiçi olarak çok az insan olduğundan dolayı ve sanal dünyayı araçlarla yaratmanın zorluğundan başlayamadı. Bugün işimi destekleyecek cihazlar zaten çok pahalıydı.

Doğası gereği Metaverse distopik değil. Bir distopik roman olan Neal Stephenson'ın Kar Kazası kitabının Metaverse kavramının geldiği yer olarak bilinmesi bir yanılgıydı. William Gibson'ın Neuromancer (1984) ve Philip K. Dick'in The Trouble With Bubbles (1953) gibi ataları da benzer şekilde okuyucuları metaversin gerçek dünyayı kötüleştirdiği duygusuyla baş başa bırakıyordu. 1970 yılından bugüne vurgunculuk veya boyun eğdirmeyle ilgili değil işbirliği ve yaratıcılığa daha odaklanan çok sayıda proto MetaVerse ortaya çıktı. Her on yılda bir bu dünyaların işlevselliği ve gerçekçiliği diğeri kültürel etkileri gelişim gösteriyor.

Kullandığımız internetin temeli ABD’de bir hükümet laboratuvarında araştırma yapan üniversite ve bağımsız teknoloji uzmanlarının çalışmaları ile birkaç on yılda inşa edildi. Bu çalışmalar çoğunlukla kış kar amacı gütmüyordu. Saçmalarım temelde bir sonucudan diğerine bilgi paylaşımına yardımcı olacak standartlar belirlemeye odaklanmıştı. Bu çalışmalar gelecekteki teknolojiler projeler ve fikirler üzerinde işbirliği yapmayı da kolaylaştırdı. Bu çalışmaların faydası büyük oldu. Her kullanıcı internetten herhangi bir cihaz kullanarak herhangi bir ağa üzerinden en düşük maliyetle veya ücretsiz olarak erişebiliyordu.

Yapılanlar işletmelerin internette kârlılıklarini etkilemedi ödeme duvarları veya tescilli teknoloji yoluyla kapalı deneyimler oluşturmalarının önüne geçemedi.

Daha fazla kişiye ulaşarak internet üzerinden daha fazla gelir elde etmeye başladılar. İnternet öncesindeki telefon teknolojisinin de sektörü kontrol etmesine müsaade etmediler. İnternetin yaygınlaşmasıyla bilgi demokratikleşmesi de hızlandı. Dünyanın en değerli şirketleri de bu dönemde kuruldu.

Eğer internet devlet labaratuvarlarında değil de özel sektör tarafından bulunsaydı widget satmak, reklam veya kar için kullanıcıların verilerini toplamak gibi girişimlerşe şirketleri çok güçlü hale getirecek teknolojiyi başka bir alana çekecekti. Bir de çok uluslu medya holdingleri tarafından öğretilmiş olsaydı bugün dünya demokrasi açısından çok büyük krizler yaşıyor olabilirdi.

Meta evren için beklenti kurumsal internet yönündeydi. İnternet doğduğumda o dönemde şirketler devlette üniversiteler kadar kaynaklara, hesaplama yeteneğine ve hırsa sahip değildi. Kar amacı gütmeyen sektörde çok az kişi ticari potansiyeli önemsiyordu.

Fakat Metaverse açısından durum bambaşka. Çünkü gelişimine ve inşa edilmesine özel işletmeler öncülük ediyor.

Henüz dünyadaki bir çok şirket Metaverse ile ilgilenmeden önce 2016’da Epic Games'ten Sweeney, VentureBeat ” Citi ve KPMG'ye göre , metaverse 2030 yılına kadar yılda 13 trilyon dolar gelir elde edebilir. Morgan Stanley, Goldman Sachs ise tahminlerini 2.5 ila 12.5 trilyon dolarlık olarak açıkladı. Hem ABD'de hem de Çin'de 8 trilyon dolar tahmin etti. McKinsey göre ise Dünya çapında 5 trilyon dolar olacak. Dünyanın en büyük on halka açık şirketlerinden Nvidia'nın kurucusu Jensen Huang, meta veri deposunun GSYİH'sının sonunda "fiziksel dünyanın" GSYİH'sini aşacağını iddia etti.

Uzmanlara göre metaverse korkularının adil göründüğü alan da tam da burasu.

Metaverse, hayatın, emeğin, boş zamanın, zamanın, zenginliğin, mutluluğun ve ilişkilerin sürekli büyüyen payının yalnız dijital cihazlar aracılığıyla değil, sanal dünyalarda harcanacağı anlamına geliyor.

Hem dijital hem de fiziksel ekonomileri kapsayan ve her ikisini de birleştiren paralel bir varoluş düzlemi oluşturacak.

Sonuçta, sanal atomları ve dünyaları kontrol eden şirketler, bugünün dijital ekonomisinde söz sahibi şirketlerden daha etkili olacak.

Bu nedenle meta veri tabanı, veri hakları, veri güvenliği, yanlış bilgilendirme ve radikalleşme, platform gücü ve kullanıcı mutluluğu gibi dijital varoluşun zor sorunlarının çoğu daha akut hale gelecek.

Metaverse çağına damga vuran şirketler, felsefeleri, kültürleri ve öncelikleri ile geleceğin şimdiki andan daha iyi mi yoksa daha kötü mü olacağını belirlemeye yardımcı olacak.

Dünyada en büyük şirketler ve en başarılı start-up'lar metaverse'yi takip ediyor.İnsanlar olarak bizler metaverse’in kullanıcıları, geliştiricileri, tüketicileri ve seçmenleri olarak – kendi geleceğimiz üzerinde hala söz sahibi olabilir. Statükoyu sıfırlama yeteneğine sahibiz. Ancak yarın harekete geçmek için çok geç olabilir.

Meta-evren tamamen korkutucu olmasa da göz korkutucu görünse de bu değişim anı insanları bir araya getirme, bozulmaya direnen endüstrileri dönüştürme ve daha eşit bir küresel ekonomi inşa etmek için büyük bir şans.

Tıpkı 1990'larda internetin olduğu gibi, metaverse’de de gelecekle ilgili pek çok şey belirsiz. Meta veri deposunun nasıl çalıştığını ve nedenini anlamak bize geleceği kazandırabilir. Bu bilgiyi geleceği şekillendirmek için tıpkı Big Tech'in yapacağı gibi kullanabiliriz. Ucunda trilyonlarca dolar ve hayatlarımız var.

Dosya Haber dosyahaber.com