Köşe Yazısı Güncelleme Tarihi: 28 Nis 2023 13:00

Dolar Yıkılırken!

Dünyada belli para birimleri her ülkede kabul edilmektedir. Bu para birimlerine rezerv para birimi denir.

Dolar petrol

Dünyada belli para birimleri her ülkede kabul edilmektedir. Bu para birimlerine rezerv para birimi denir.

Örnek olarak komşumuz İran’ın parası İran riyalini verebilirim ABD dolarını Türkiye’de hemen hemen her mağazada harcamalarınızda kullanabilirsiniz fakat İran Riyali'ni kimse kabul etmeyecektir.

İşte dünyada kabul gören 3 – 5 para birimine "konvertibl" yada rezerv para diyoruz.

Doların tüm dünyada geçerli bir para olmasını anlatan çok güzel bir söz vardır. İnsanlar dolar kullanıyor çünkü diğer insanlar dolar kullanıyor.

Rezerv; saklama, biriktirme anlamına gelen bir sözcük. Rezerv para, herkes tarafından kabul edilen para anlamında kullanılıyor.

ABD’nin dünya ticaretinde ağırlıklı bir yere sahip olması doların altın, petrol ve diğer önemli maddelerin fiyatlarının tanımında kullanılmasına ve bütün bunlar da doların dünyanın en önemli rezerv parası olmasına yol açmıştır.

Doları dünya ticaretinde ağırlıklı bir yere sahip olan Avrupa’nın Euro’su ve diğer bazı ülke paraları izler.

Dolar

Yakın tarihimizde rezerv para gelişimine bakarsak Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar İngiliz sterlini dünyanın rezerv parasıydı fakat savaşın neden olduğu devasa harcamalar sonucu bir müddet sonra İngilizler altın karşılığı para basımını kaldırdı.

Altın karşılığı para basımına devam eden ABD’nin para birimi dolar hızlıca İngiliz sterlinin yerini almıştır.

Vietnam savaşına kadar altın karşılığı olan dolar İngiliz sterlinin yerine dünyada rezerv para konumunu almıştır. Vietnam savaşı getirdiği aşırı harcamalar nedeniyle ABD altın karşılığı para basımını kaldırmak zorunda kalmıştır.

Altın karşılığı para basımı kaldırınca otomatikman ortaya Senyoraj geliri çıkmaktadır.

Senyoraj geliri ne demek derseniz yine size Senyoraj gelirini örnek vererek basitçe açıklayayım , 200 TL’lik bir banknotun basım maliyetinin 5 TL olduğunu varsayalım. Bu durumda 200 TL’lik banknotun basılarak piyasaya sunulması sonucu elde edilecek Senyoraj geliri 195 TL olacaktır. Senyoraj kelimesi para basma yetkisi anlamına da gelir.

Dünya rezerv para birimleri, aynı zamanda küresel sahada en güçlü ekonomilere sahip olan ülkelere aittir. Bu paralar; Amerikan doları, Euro, İngiliz sterlini, İsviçre frangı ve Japon yeni olarak sıralanabilir.

IMF verilerine göre 2021’de dünyada merkez bankalarının bulundurduğu rezerv paraların dağılımında ağırlık yüzde 59 ile dolardadır.

Onu yüzde 20 ile Euro, yüzde 4 ile sterlin ve yüzde 4 ile yen izlemektedir. Geri kalan yüzde 13, Yuan'dan Kanada dolarına kadar daha çok bölgesel rezerv para olarak kabul edilen paralardan oluşmaktadır.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında yürürlüğe konulan Bretton Woods Sistemi’nde ABD doları küresel bir mübadele aracına dönüşmüş, aynı zamanda rezerv para ve müdahale parası niteliklerine haiz olarak işlem görmüştü.

Bu durum, üstü kapalı bir biçimde ABD Merkez Bankasını da (Fed) dünya merkez bankası statüsüne yükseltmişti.

Dolar petrol

Bu dönemde uygulamaya geçirilen ABD dolarına dayalı tek kutuplu küresel para sistemi çok az değişikliğe uğrayarak bugüne kadar gelmiştir.

2008 küresel finans krizi sonrasında sistem değişikliği talepleri daha çok ülke tarafından ve daha ciddi düzeyde dile getirilmeye ve bu konuda somut adımlar atılmaya başlanmıştı.

Gelinen noktada, tek kutuplu para sisteminin sürdürülemez olduğu konusunda genel bir kabul oluştuğu söylenebilir.

Sistemin tek kutuplu yapısının doğurduğu bu baskı ve rahatsızlıklar alternatif sistem önerilerine ve girişimlerine kaynaklık ediyor.

ABD’nin doları bir silah olarak kullanmasının örnekleri fazlasıyla vardır. ABD'nin dünya çıkarlarına aykırı her politikaya karşı hemen dolar cinsinden her türlü banka operasyonlarının hizmetine son veriyor.

Hem de bunu sadece cezalandırmak istedikleri ülkeye karşı değil, bu ülkeyle ilişkisi olan herkese karşı yapıyor. Bu durum tüm dünya tarafından bilinmektedir.

Uluslararası ticaretin en az yarısında ödeme sistemi olarak doların kullanıldığına ve bunun sonucunda birçok ülkenin ABD ekonomisindeki ve doların değerindeki dalgalanmaların dolaylı yansımalarına karşı savunmasız hale gelmektedir.

ABD uygulayacağı yanlış ekonomik politikalar tüm dünyayı etkilemektedir.

Küresel likiditenin önemli bir kısmının tek bir ülkenin ve onun denetimindeki uluslararası kuruluşların izleyecekleri politikalara ve verecekleri kararlara bağlı olması sistemin işleyişinde ciddi aksamalara ve zaman zaman krizlere yol açıyor.

Doların rezerv para rolü, ABD açısından düşük maliyetle borçlanma avantajının yanı sıra diğer ülkelere ekonomik yaptırımlar uygulamasını da mümkün hale getiriyor.

Uluslararası para ve finans sistemi mevcut haliyle sürdürülemez bir noktada bulunuyor.Peki sürdürülemez bu durum nasıl çözülecek, dünya ekonomisinde ABD ile ekonomik olarak yarışan ya da savaşan Çin'in para birimi Renminbi ise küresel bir rezerv para olmanın gerektirdiği şartları henüz tam olarak sağlayamamış olmasının yanı sıra, gerek bölgesinde gerekse küresel ölçekte yeni bir rezerv para sahibi olmanın avantajlarını sorumluluklarla dengeleme konusunda yeterli güven oluşturamamıştır.

Her zaman söylediğim gibi Çin’i hafife almamak gerekiyor. Çin ciddi bir atılımla dijital Yuan'ı çıkarmıştır.

Şu an sadece ülke içinde kullanılmakta fakat yakında tüm dünyaya yayılacaktır. ABD sıkıntı yaşayan veya tek rezerv paranın risklerini gören her ülke bu paraya dönüş yapacak yada rezervlerinde belli miktar tutacaklardır.

Dijital Yuan ABD’yi endişelendirmiştir. Bunun en az iki nedeni var. Birincisi, dijital Yuan'ın uluslararası kullanımı, ABD’nin dolar-merkezli ekonomik yaptırımlarının etkinliğini azaltacaktır.

Yuan

İkincisi, Dijital Yuan kullanımı Çin’e küresel ölçekte finansal hareketleri takip etme, kayıt altına alma ve hatta yönlendirme imkânı tanıyacaktır.

Bu nedenle Biden yönetimi tarafından Dijital Yuan girişimi potansiyel bir güvenlik tehdidi olarak algılanmaktadır.

Kripto varlıklar da zaman zaman dolara alternatif bir rezerv unsuru olarak gündeme geliyor.

Mevcut durumda bitcoin ya da blok zincir tabanlı diğer varlıkların sergilediği yüksek volatalite bu araçların rezerv para birimi olmak için henüz yeterince güvenli olmadığına işaret ediyor.

Rusya’nın doğal gazı için ruble ile ödeme şartı getirmesi, Suudi Arabistan’ın Çin’e Yuan ile petrol satmayı düşünmesi ve bazı merkez bankalarının rezervlerinde dolara ayırdıkları payı azaltmaları gibi kimi gelişmeler, Amerikan dolarının yaklaşan sonunun emareleri olarak yorumlanıyor.

Kripto paralar

Buna karşılık Soğuk Savaş sonrası kurulan liberal uluslararası düzenin değişerek de olsa devam edeceğini düşünenler, Amerikan dolarının tahtının güvende olduğu kanısındalar.

Geçen sene yapılan anlaşma ile Çin ve Rusya arasındaki ulusal para kullanma ittifakının nihai amacının küresel ekonomide ABD’nin kontrolünden çıkılarak bağımsız bir sistem inşa etmek olduğuna dikkat çekerim.

Dünyada en büyük savaşlar ekonomik olarak yaşanmaktadır. Ekonomik savaşın askerleri üreticilerdir. Üretim ordusu güçlü ülkeler savaşta başarılı olmaktadır.

Ne derler değişmeyen tek şey değişmenin kendisidir.

Ekleme Tarihi: 28 Nis 2023 13:00